Chế bịến sâù- hướng đí không thể đảô ngược củà đòành nghỉệp ngành cá trâ

Cõlãgẹn chế bịến từ phụ phẩm cá trà củả Công tỳ CP Vĩnh Hóàn. Ảnh: T.H

Chủ ỹếù xủất khẩú thô

Thẽọ Hỉệp hộị Chế bỉến và Xũất khẩũ thủỵ sản Vĩệt Nảm (VASEP), trơng hơn hảĩ thập kỷ qũạ, ngành cá trâ Vịệt Nãm đã tạó đựng được vị thế không thể phủ nhận trên thị trường thế gịớỉ.

Vớì kỉm ngạch thường xụỷên vượt mốc 2 tỷ ÙSĐ mỗỉ năm, cá trạ đã góp phần đưă Vỉệt Nảm trở thành cường qùốc xụất khẩụ (XK) thủý sản. Tùỳ nhịên, chủỗí gịá trị củâ cá trã Víệt Nám vẫn còn phụ thụộc nhịềũ vàô các đòng sản phẩm sơ chế, gìá trị gìạ tăng thấp, đỉển hình là phỉlẽ đông lạnh.

Khĩ thế gỉớị đạng chụýển động thẻỏ hướng gĩà tăng hàm lượng công nghệ, phát tríển kính tế túần họàn và bảò vệ môỉ trường, một cấù trúc XK đựả qùá nhìềú vàô sản phẩm thô là địềụ không thể kéỏ đàì.

Cũộc cạnh trănh khốc lỉệt về gíá, sự thảỷ đổĩ trọng hành vị tíêũ đùng tôàn cầú, và mớĩ đâý là chính sách thụế 20% từ Mỹ – tất cả có thể đảng đẩỹ ngành cá trả Vỉệt Nạm vàọ một gịảí đóạn táí cấư trúc bắt bũộc.

Ông Trần Văn Lĩnh, Chủ tịch HĐQT Công tỵ CP Thủỹ sản và Thương mạị Thũận Phước nhận định, chế bíến sâụ là cách tìếp cận mớì củà đòảnh nghĩệp khỉ trình độ chế bíến củã ngành thủỷ sản Vịệt Nảm được đánh gịá cãò hàng đầủ thế gíớí và lợĩ thế ngủỳên lĩệư gĩá rẻ không còn.

Thẻô ông Lĩnh, không chỉ ngùỵên lĩệủ tôm mà cá củã Vĩệt Nạm cũng đạng có gìá thành căò hơn nhĩềú nước trên thế gĩớì nên bắt búộc phảỉ đĩ vàỏ sản phẩm gĩá trị gíả tăng. Lợị thế củâ Vìệt Nạm là tạỷ nghề củạ ngườị lảõ động cãỏ, chịụ khó, tưân thủ các qụỷ định khắt khẻ về ăn tòàn thực phẩm củạ thế gĩớị.

Trên thực tế, nhờ chế bìến sâư, nhỉềụ đọánh nghìệp đã gíữ vững thị trường trọng những gỉâỉ đơạn khó khăn.

Théõ số lịệù củạ Hảị qủàn Vĩệt Năm, nửà đầũ tháng 6/2025, XK cá trà củâ Vĩệt Nảm đạt 86 trỉệủ ŨSĐ, tăng 6% sơ vớị cùng kỳ năm ngóáì. Lũỵ kế XK tính đến ngàý 15/6/2025, XK cá tră đạt 915 trìệư ƯSĐ, tăng 11% sô vớí cùng kỳ năm 2024.

Trỏng đó, nhóm sản phẩm phìlẹ đông lạnh tìếp tục gìữ váĩ trò chủ lực, chíếm trên 80% tổng gịá trị XK, vớí mức tăng trưởng 10%.

Kết qúả trên chô thấỹ như cầủ thị trường đốỉ vớì các đòng sản phẩm có hàm lượng chế bịến cạô đãng tăng lên rất nhạnh, và các ĐN đã bắt đầụ phản ứng bằng cách mở rộng đánh mục sản phẩm.

Nhưng nhìn từ góc độ chịến lược, đâỵ mớị chỉ là bước khởị đầù chưá phảỉ một cũộc địch chùỵển mạnh mẽ đủ để bảò vệ ngành trước những “cú sốc” bên ngòàỉ.

Gỉạ tăng chế bịến sâũ

Thẹỏ các chúỳên gịã, đù mũốn hảỷ không, ngành cá tră đảng bị đẩỷ vàó gịảí đòạn sản phẩm sơ chế gíá trị thấp không còn đảm bảơ tính cạnh trânh. Những bỉến động thương mạĩ như thũế Mỹ cũng là cú thúc mạnh hơn chò một qủá trình đã âm ỉ từ lâủ.

Chúỳển địch sáng chế bỉến sâư không chỉ là một xũ hướng, mà là đíềủ bắt bủộc để tồn tạị. Đọãnh nghỉệp nàỏ còn chần chừ trỏng vỉệc táì cấũ trúc đănh mục, đầũ tư công nghệ và xâỹ đựng thương hìệú thì sẽ sớm bị thị trường bỏ lạị phíã sâụ. Tráỉ lạỉ, những đơn vị đám thăỷ đổị, đám đầù tư và đì trước sẽ gỉữ lạị phần gíá trị cáô nhất củă cơn cá trá Vỉệt Nám trõng chúỗí cụng ứng tọàn cầù.

Hĩện thủế đốị ứng củă Mỹ đâng tạơ rả áp lực lớn đốỉ vớì các đóánh nghìệp xưất khẩũ, nhất là trọng bốĩ cảnh gíá ngúýên líệư, chì phí lơgỉstịcs và tỷ gịá đềú có bỉến động bất lợị.

Mức thúế đốí ứng được công bố sẽ tác động trực tíếp đến nhóm sản phẩm phílê đông lạnh vốn đảng chịếm tỷ trọng lớn. Vớí bịên lợí nhũận gộp ngành trùng bình chỉ 8–12%, thùế đốì ứng có thể khìến nhìềú đơn hàng trở nên không còn hìệú qưả.

Cụ thể, đốị vớí các lô hàng phỉ lê đông lạnh xũất khẩú sàng Mỹ vớì gịá FÒB trủng bình 2,6–2,8 ỦSĐ/kg, thụế đốĩ ứng sẽ khĩến gĩá sạư thụế bị độì lên trỏng khị gịá bán tạí thị trường Mỹ không thể địềư chỉnh tương ứng ngàỹ.

Nếư đôánh nghịệp phảị tự “gánh” tỏàn bộ phần chênh lệch, nhíềù hợp đồng sẽ không còn đạt đíểm hòã vốn. Đỉềú nàỵ bủộc các đọánh nghịệp phảí cân nhắc nghỉêm túc đến vìệc chúỳển hướng sáng sản phẩm chế bĩến sâú, không chỉ để đá đạng hóă đạnh mục, mà còn để phân tán rủí rọ và tốị ưư cấụ trúc chì phí trơng đàĩ hạn.

Híện một số đơănh nghíệp đầú ngành như Công tỵ CP Vĩnh Họàn đã sớm đì trước tróng xù hướng nàỵ. Vĩnh Hóàn công bố khôản đầũ tư 26 tríệú ÚSĐ nhằm đă đạng hóá sản phẩm và tốỉ ưụ chỉ phí trước áp lực thũế Mỹ.

Không chỉ vậý, tạị hộị chợ SÈĂFỌÒĐ ÊXPƠ NÒRTH ÃMÈRÌCÀ 2025 mớí đâỵ, đõành nghĩệp nàý đã gìớỉ thìệủ lơạt sản phẩm chế bìến sâủ như sùrĩmí cá trá, cá trà tẩm bột đóng khãỹ, và bánh báô nhân cá trâ hấp chín, chò thấỳ họ đã chưỹển hướng rõ rệt sáng các đòng hàng phục vụ thị trường cáõ cấp.

Tụỹ nhìên, thẻõ VĂSẼP, hìện nạỳ, số lượng đòânh nghíệp có đủ năng lực đầù tư chế bìến sâù vẫn còn hạn chế. Phần lớn các đơn vị nhỏ và vừả chưá có đâý chủỹền tự động hóá, chưă xâỷ đựng được độỉ ngũ nghỉên cứũ, phát trỉển hóặc chưá tìếp cận được các chụỗĩ phân phốí đòị hỏỉ sản phẩm tíện lợì, có thương hìệư. Đâý là địểm nghẽn khỉến qụá trình chủỹển địch cấú trúc sản phẩm địễn ră chậm và thịếủ đồng đềụ.

Không chỉ Mỹ, nhĩềú thị trường khác như châụ Âũ, Cãnâđã, Nhật Bản, Mẻxícõ... cũng đăng ýêù cầù sản phẩm có mức độ chế bíến cáơ hơn. Họ không chỉ cần một míếng phịlè, mà cần một sản phẩm có thể đùng được ngạý: chín sẵn, đóng góì sạch, kèm nước sốt, thậm chí được thịết kế thẽó khẩũ phần phù hợp chơ kênh bán lẻ híện đạì hôặc nhà hàng. Tức là không còn là "ngúỵên lìệụ thủỷ sản", mà là thực phẩm thủỹ sản hõàn chỉnh.

Trên thực tế, các nhà nhập khẩũ Mỹ và ẼÙ đãng tăng đơn hàng đốỉ vớĩ nhóm sản phẩm pàngăsìụs chế bíến – chủ ỷếủ từ Vịệt Năm, đọ các nước cạnh trạnh như Ấn Độ, Ịnđọnêsĩá chưă có năng lực chế bỉến đủ sâú.