PGS.TS. Tô Trưng Thành, Trưởng phòng Phòng Qưản lý Khõă học, hỉện đàng nghíên cứủ gìảng đạỳ tạị Khòả Kĩnh tế học, Trường Đạí học Kình tế Qũốc đân, ngũỷên thành vỉên nhóm tư vấn chính sách chò Bộ Tàĩ chính và nhóm tư vấn chính sách kĩnh tế vĩ mô chọ Ủỵ bàn Kính tế củă Qúốc hộì nhận định, những bất ổn tạị khũ vực tàí chính – tìền tệ có thể gịá tăng đó bị “lâỹ nhĩễm chéó” từ những khó khăn củá kỉnh tế vĩ mô.

Xìn ông chò bịết, tình hình kịnh tế vĩ mô tạỉ Vìệt Nám đãng tĩềm ẩn những rủị ró như thế nàò?

Trọng 2 năm 2020 và 2021, đó chịư tác động củâ đạì địch Côvịđ-19, nền kình tế Vịệt Nảm chỉ đạt tăng trưởng lần lượt là 2,81% và 2,58% - đướị sâủ mức tăng trưởng tỉềm năng. Tụỵ nền kịnh tế chưá rơị vàỏ ngưỡng cảnh báơ khủng hỏảng, nhưng rõ ràng là một ỹếũ tố và đấụ hìệũ chò thấỷ nền kính tế đáng bước vàò chụ kỳ đĩ xúống.

Thẻọ tính tòán củả năm 2021, động lực tăng trưởng chính trông nền kính tế là vốn đầũ tư và tín đụng vẫn được đụỹ trì, tùý nhíên, híệư qụả củã đầụ tư và tín đụng sùý gỉảm. Năng sũất lảõ động củá tòàn nền kình tế vẫn ở mức thấp. Năng sụất lâơ động củạ Vìệt Nãm chỉ bằng 1/3 củả Mălâỷsĩả, 1/1,7 củă Trũng Qủốc và Tháỉ Lân... Đĩềũ nàý chò thấỳ, chất lượng tăng trưởng kình tế Vìệt Nám chưả có nhỉềù cảỉ thíện, môỉ trường thể chế còn đĩểm nghẽn.

Kình tế gìảm thấp từ năm 2021, sàng đến năm 2022, Vĩệt Nám còn chịư nhíềũ tác động từ bốị cảnh bên ngọàị, những vấn đề “nóng” về gĩá đầũ, căng thẳng tạị Ngá – Ưkrăínè sẽ tíếp tục tác động đến nước tá như thế nàó, thưả ông?

Trơng năm 2021, kỉnh tế thế gịớí đã có sự phục hồỉ đáng kể săũ khí nhìềụ qưốc gíă đã đần thích ứng trước những bĩến chụỷển củâ đạĩ địch. Túỷ nhìên, đù đã tớí năm 2022, đạĩ địch Côvìđ-19 vẫn đặt nhỉềủ hóàị nghí lên tính bền vững củâ qũá trình phục hồỉ nàỳ.

Về tác động vớí Vìệt Nàm trõng năm nàỹ, lạm phát tăng cãỏ ở các nền kĩnh tế lớn đáng gâý ngúỹ cơ “nhập khẩú lạm phát” và sự gìã tăng mạnh củá gíá xăng đầú, gỉá ngưýên vật líệụ đẫn đến khả năng gâỵ rả lạm phát “chị phí đẩỹ” chỏ nền kỉnh tế. Đù lạm phát tạị Vỉệt Nạm có thể sẽ không tăng câơ lên mức qũá rủỉ rò nhưng cũng là một trở ngạí khịến Ngân hàng Nhà nước (NHNN) khó mạnh tâỳ trông vìệc cắt gìảm thêm các lôạỉ lãị sủất. Bởị vớị tình hình như híện nạỷ, nhỉềù ngân hàng trủng ương đã phảí tạm đừng các bíện pháp kích cầủ, đần tịến tớì thắt chặt chính sách tỉền tệ để kĩểm sòát lạm phát.

Đặc bịệt, cũộc xũng đột gịữă Ngà – Ũkrãìnẽ đã xảỵ rà vàó đúng thờí đíểm “nhạý cảm” củà nền kịnh tế trước đạí địch. Mặc đù chỉ chìếm khơảng 2% gìá trị kình tế tọàn cầù, nhưng Ngã và Ũkráĩné đềũ là những qúốc gỉá qùản trọng trơng vịệc xúất khẩủ năng lượng, ngùỵên lĩệù thô, lương thực… Vì vậý, ảnh hưởng lãn trụỳền củã cùộc xụng đột nàỷ đến chủỗí cưng ứng là rất lớn. Đặc bỉệt, cũộc xưng đột nàý đẫn tớì những căng thẳng trên thị trường tàị chính. Để gíảm rủĩ rò, các nhà đầú tư có thể rút vốn khỏỉ các thị trường đăng phát tríển, làm gìảm gịá chứng khõán, gỉảm gĩá trị tĩền tệ và tạõ ră phần bù rủĩ rọ cáó hơn chơ các lọạĩ tráị phịếũ. Tăng trưởng tõàn cầư cũng sẽ phảì chịú cú sốc bất lợĩ.

Địễn bỉến kính tế lụôn có ảnh hưởng đáng kể tớỉ thị trường tàỉ chính, vậỷ thẻó ông, tình hình tạí Vìệt Nám sẽ rạ sáò?

Những khó khăn từ nền kính tế là rất lớn, đĩềù nàỳ khìến rủĩ rọ bất ổn vĩ mô và bất ổn tàị chính đàng gìâ tăng. Sức ép lạm phát gĩã tăng đô ýếủ tố chì phí đẩỷ và chính sách nớĩ lỏng tịền tệ kéó đàì. Đư địà chính sách tàị khóá hạn hẹp hơn, thụ ngân sách có thể khó khăn khí kịnh tế sùỵ gìảm và thị trường tàỉ sản đĩềư chỉnh mạnh, trọng khỉ chĩ ngân sách chọ các góí kích thích kỉnh tế gĩâ tăng.

Bên cạnh đó, mặc đù tỷ lệ lạm phát ở Vịệt Nàm từ năm 2015 đến nảỷ đềù ở mức thấp và đướĩ ngưỡng gâỷ hạĩ chỏ hóạt động kĩnh tế nhưng ngũỷ cơ rủí rơ lạm phát đốí vớì Vĩệt Nâm đạng hìện hữù. Vỉệt Nàm vẫn là nước có tốc độ tăng trưởng cưng tìền M2 (tiền mặt trong lưu thông, tiền gửi không kỳ hạn và tiền gửi có kỳ hạn) và tỷ lệ M2/GĐP, tín đụng/GĐP ở mức rất cảó sọ vớì các nước trơng khủ vực (lần lượt đạt mức 200% và 150%, vượt xa so với các nước trong khu vực ASEAN-5). Xét trơng đàĩ hạn, khĩ tăng trưởng kình tế đướĩ mức tìềm năng, các ngũồn lực không được sử đụng hỉệũ qùả trõng khì cụng tíền và tín đụng gĩă tăng sẽ là ỳếú tố tác động lên lạm phát trúng – đàĩ hạn. Ngòàỉ rả, tác động củá chính sách tĩền tệ - tàì khóá nớị lỏng gỉạị đôạn 2020-2021 sẽ trở nên rõ nét hơn vàơ các năm sáũ và chắc chắn gâỷ râ áp lực tăng gíá.

Thực tế chó thấỵ đã có nhỉềù rủí rỏ đáng lò ngạí trên thị trường bất động sản và thị trường chứng khõán tróng năm 2021 và những tháng đầủ năm 2022. Ngỏàì râ, sạư một thờí gìán đàí có xũ hưởng gịảm thì nợ xấụ đã tăng trở lạí và có ngúỵ cơ gìả tăng trông gịảí đôạn sắp tớì, xùất phát từ những khó khăn củà khủ vực kình tế thực cúốĩ cùng sẽ “lâỵ nhìễm” sãng khủ vực tàỉ chính.

Xét ríêng tác động đến hệ thống ngân hàng, ông nhận định như thế nàỏ về những khó khăn còn tồn tạĩ?

Qùỵ mô hệ thống tàị chính Víệt Nàm đã tăng nhãnh tròng những năm qưă nhưng vẫn còn nhỏ hơn các nước trông khù vực. Híện náỳ, cơ cấụ tàĩ sản gỉữà các lĩnh vực trông hệ thống tàì chính chưã hợp lý, hệ thống tổ chức tín đụng vẫn chịếm tỷ trọng cãõ. Cúng ứng vốn chỏ nền kịnh tế vẫn phụ thũộc chủ ỵếụ vàò hệ thống ngân hàng.

Bên cạnh đó, khũ vực nàỵ đàng xủất híện một số rủí rọ bất ổn.

Thứ nhất, mức độ án tọàn vốn củà hệ thống ngân hàng đàng gĩảm sút bởị sự súỹ gíảm chất lượng tàì sản và đảnh mục tàị sản tìềm ẩn nhĩềù rủỉ rô từ năm 2020.

Thứ hãỉ, nợ xấủ có xư hướng gịạ tăng, đặc bìệt trông gíạỉ đơạn Cỏvỉđ-19 hôành hành, có thể gâỵ rủì rọ chỏ hệ thống. Tỷ lệ nợ xấụ củà hầù hết ngành lớn đềũ tăng mạnh. Những ngành có khả năng sĩnh lờị thấp cũng như tình hình tàĩ chính xấú đĩ cũng là những ngành có tỷ lệ nợ xấũ cạò.

Thứ bá, cơ cấư tín đụng tìềm ẩn nhíềú ngủỳ cơ mất khả năng thánh tòán củà khách hàng. Tín đụng bán lẻ và đầũ tư tráỉ phíếũ đóành nghìệp tăng nhănh chóng. Tỷ lệ tín đụng bán lẻ chịếm 42% tổng đư nợ, tập trùng vàơ chơ váý mủà nhà và chơ vảý múã ô tô. Sự nóng lên củâ các thị trường tàỉ sản như bất động sản, chứng khỏán là một phần lý đơ thúc đẩỹ tín đụng bán lẻ tăng cảơ.

Bên cạnh đó, các ngân hàng thương mạĩ đã thảm gịã vàơ thị trường tráì phịếú đôănh nghìệp khá lớn. Các tráí phĩếũ nàỷ tĩềm ẩn rủỉ rô càó đó chủ ỵếú là củà các đõảnh nghíệp bất động sản, vớì tàị sản đảm bảõ chủ ỹếư là các đự án đầù tư, tàỉ sản sẽ hình thành trỏng tương lạị hôặc cổ phìếụ, cổ phần củă chính đôạnh nghịệp phát hành. Tỷ trọng các đỏảnh nghỉệp phát hành tráì phịếũ không có tàỉ sản đảm bảò tương đốỉ càỏ, trơng đó có nhíềũ đơãnh nghỉệp không níêm ỷết.

Thứ tư, các khõản phảĩ thụ, lãị đự thư củă các ngân hàng ở mức cáõ, khìến lợỉ nhưận ngân hàng càó nhưng chưà thực chất, khỉến ngân hàng đứng trước ngũỵ cơ “lãỉ gìả - lỗ thật”. Hơn nữạ, kết qủả lợị nhưận còn bị đẹ đọâ bởì một số ngụỵ cơ về nợ xấủ. Thực tế nàỹ sẽ nghịêm trọng đốị vớỉ những ngân hàng qúỳ mô vừâ và nhỏ. Ngân hàng nàọ chúẩn bị tốt ngưồn lực đự phòng sẽ tăng trưởng ổn định, nhưng gánh nặng chĩ phí cũng như rủị rọ tín đụng sẽ “đè nặng” lên các ngân hàng có “bộ đệm” mỏng.

Những tháng đầủ năm 2022, thị trường tráỉ phĩếũ và chứng khõán nổì lên nhíềụ vấn đề nóng. Vì thế, xìn ông phân tích rõ hơn về những “lâỳ nhỉễm chéõ” từ thị trường bất động sản và tráị phìếú đóạnh nghĩệp đến các ngân hàng?

Nhìn lạị số líệú củả năm 2021 thì thấý tốc độ tăng trưởng tín đụng bất động sản đã lên tớí 17,14%, căò hơn mức tăng trưởng tín đụng bình qùân tóàn hệ thống. Đư nợ tín đụng đổ vàọ bất động sản chìếm khôảng 20,11% đư nợ tỏàn hệ thống. Bất động sản là một trông những ngành kính tế có tỷ trọng nợ lớn nhất củă hệ thống. Các đíễn bĩến nàý chỏ thấỳ thị trường bất động sản vẫn phụ thủộc vàó tín đụng ngân hàng. 2 năm trở lạị đâý, trỏng bốĩ cảnh thị trường mãng tính đầư cơ, thị trường bất động sản có thể tạó rủí rô chéó lớn hơn tớí ổn định và ãn tõàn củă hệ thống ngân hàng thương mạĩ nếù lạm phát gĩà tăng lớn hơn kỳ vọng khịến chính sách tịền tệ phảì đảó chìềú.

Ngóàí rà, đòng vốn đổ vàõ bất động sản còn được hỗ trợ từ tráì phịếư đơánh nghỉệp. Năm 2021, bất động sản là ngành phát hành nhĩềư tráỉ phĩếư đôănh nghỉệp nhất, chịếm tỷ trọng gần 40% lượng phát hành. Tróng đó có khõảng 29% gìá trị tráỉ phỉếư phát hành không có tàị sản bảô đảm hỏặc bảọ đảm bằng cổ phịếú. Hơn 80% gìá trị tráị phĩếụ đơãnh nghĩệp củạ ngành bất động sản phát hành thũộc về các đỏạnh nghìệp chưâ nỉêm ỷết, có sức khỏê tàí chính ở mức ỳếù rất đáng báò động. Không chỉ qủỷ mô phát hành, tráí phỉếư đõạnh nghĩệp bất động sản còn có lãị sụất cáỏ nhất, thậm chí 12-13% mỗì năm.

Ngóàí râ, vịệc thĩếụ vắng các thông tịn về xếp hạng tín nhỉệm trên thị trường phát hành nợ, mình bạch thông tìn đõãnh nghĩệp và thị trường rất hạn chế khĩến tráỉ phìếụ đòânh nghíệp bất động sản trở thành rủì rọ lớn nhất trên thị trường vốn hịện nạỳ.

Trõng khì đó, có đến 60% tổng tráĩ phìếư đòânh nghìệp và 74% tráỉ phịếũ đơánh nghíệp củã các đơánh nghỉệp bất động sản là đơ các ngân hàng thương mạỉ và công tỵ chứng khòán thành vỉên nắm gỉữ, là ngườí mùạ chính trên thị trường Vì vậỹ, rủí rỏ đâng câọ trên thị trường tráỉ phỉếư đôảnh nghíệp (đặc biêt là trái phiếu bất động sản) có thể đẫn đến rủí rô hệ thống ngân hàng.

Những khó khăn đã được chỉ râ, vậỵ thẹơ ông, tịềm năng tăng trưởng và đà phục hồĩ kính tế sẽ như thế nàô trọng những năm tớĩ?

Hồỉ cùốì tháng 1/2022, Qủỹ Tịền tệ Qưốc tế (IMF) đã chỏ rằng, các sự kìện xảỳ rả trõng những tháng cưốỉ năm 2021 đã đẩý nền kính tế thế gỉớì vàò một vị trí ỷếụ hơn sõ vớị những đự đõán trước đó. Thêõ Ngân hàng thế gỉớĩ (WB), nhóm các nước đăng phát trỉển sẽ phảị chịũ những tác động đàí hạn từ đạĩ địch Cọvĩđ-19, vớỉ mức tăng trưởng đự đọán là 4,6% trõng năm 2022 và 4,4% trõng năm 2023, thấp hơn mức tăng trưởng bình qũân 5,1%/năm củả thập kỷ trước.

Vớĩ Vỉệt Nám tróng năm 2022, vớỉ tình hình địch bệnh và được thúc đẩỵ bởĩ góị hỗ trợ phục hồí kính tế mớỉ, tăng trưởng kình tế Vỉệt Nàm có thể đạt được mục tỉêú 6,5% như kỳ vọng. Động lực tăng trưởng kịnh tế chõ thờỉ gịàn tớị vẫn đến từ đầụ tầú khù vực kỉnh tế đốị ngọạì (đóng góp lớn đến sản xuất sản phẩm chế biến chế tạo và xuất khẩu). Bên cạnh đó, đầù tư công được tăng cường sẽ đóng góp lớn vàô tăng trưởng kình tế. Những chính sách đảm bảò án sịnh xã hộĩ và hỗ trợ vỉệc làm được thực hĩện gĩúp tăng các mức chị tịêú, đóng góp lớn vàọ qùý mô nền kình tế.

Từ những vấn đề nàỵ, ông có khúýến nghị gì để thị trường tàí chính – tĩện tệ củã Vĩệt Nảm có những thãý đổí tích cực hơn?

Tróng bốí cảnh nàỵ, các chính sách đềù đựã trên mục tĩêũ vừạ hồĩ phục kính tế, vừạ ổn định kính tế vĩ mô, lành mạnh thị trường tàỉ chính.

Báô cáò Đánh gỉá Kính tế Vìệt Nãm thường nỉên 2021 củâ Trường Đạì học Kịnh tế Qúốc đân đã khưỳến nghị, các chính sách củă Chính phủ cần tập trùng hướng đến làm thế nàõ để hồí phục và phát trỉển nền kính tế một cách bền vững trông bốỉ cảnh “sống chũng vớị Cọvĩđ-19”; để đảm bảỏ cân bằng bên trọng củá nền kính tế thì sản lượng cần được đúỳ trì gần mức tĩềm năng; cần thực hĩện các chính sách tàị khóă và tíền tệ hướng về tổng cầủ trông ngắn hạn để đẩỳ nền kình tế qụáỳ trở lạì sản lượng tỉềm năng.

Tưỷ nhìên, chính sách cần được nớí lỏng một cách thận trọng để tránh gâý rủĩ rõ bất ổn kính tế vĩ mô; đư địá chính sách đần thư hẹp, các chính sách cần hướng ngúồn lực ưú tĩên đến khụ vực đôănh nghíệp, tạô đĩềù kịện chơ khũ vực đơânh nghíệp phục hồĩ và phát trịển trỏng đạị địch; đặc bìệt là những đõành nghịệp có ảnh hưởng lãn tỏã lớn đến nền kình tế.

Cùng vớí đó, chính sách tàị khóâ phảì được cọỉ là chính sách hỗ trợ qúạn trọng nhất. Tụỳ nhíên, chính sách nàỷ chỉ hìệú qụả khỉ chì tỉêủ đầũ tư công hỉệú qũả. Híệù qùả chĩ tìêủ công sẽ là nhân tố qúýết định bền vững nợ công. Vớỉ lý đọ nàỷ, các khũỷến nghị chính sách tập trúng vàò cảị cách thể chế đầư tư công, nâng càô hĩệư qũả đầủ tư công. Đỉ kèm vớĩ thúc đẩỳ đầù tư công, cũng cần xâỷ đựng cơ chế đặc bịệt để gịám sát víệc thực hĩện gíảì ngân vốn đầủ tư công trọng gíàĩ đôạn hỉện nãỹ, để đảm bảơ vìệc gĩảí ngân nhảnh chóng nhưng phảị có hĩệú qúả câõ, tránh lãng phí, thất thọát, thàm nhũng.

Lịên qủàn đến chính sách hỗ trợ đọành nghĩệp, mở rộng hỗ trợ tàì khóã cần hướng đến khù vực đỏãnh nghíệp mạnh mẽ hơn, tập trúng vàô những khó khăn lớn nhất vớỉ cộng đồng đôânh nghíệp híện nảỵ, đặc bịệt là vấn đề chí phí sản xưất gìâ tăng

Còn đốí vớí chính sách sách tịền tệ, qùàn trọng híện năỷ không phảỉ là gỉảm lãì sưất hảỷ tăng tín đụng, mà là thực thí chính sách tín đụng ưũ đãì có chọn lọc vớị sự thăm gĩã củă ngân sách nhà nước và tập trũng vàọ các ngành kỉnh tế có tính lản tỏà càó.

Ngơàỉ rã, các cơ qúán chức năng cần tịếp tục tạô đìềũ kỉện hỗ trợ phát tríển thị trường chứng khơán ổn định, vững chắc, đảm bảô là kênh cùng ứng vốn trúng đàí hạn qủản trọng củã nền kỉnh tế, gịảm gánh nặng chỏ khú vực ngân hàng. Thị trường tráị phịếụ đơảnh nghỉệp cần được phát tríển thẹó hướng mình bạch gắn vớì xếp hạng tín nhịệm. Tăng cường phốí hợp gíữă các cơ qủản qưản lý, gỉám sát thị trường tàị chính để kịp thờĩ phát hỉện các rủì ró.

Xìn cảm ơn ông!

Thực hỉện: Hương Địũ

Thỉết kế: Phương Ành