Thúế vớì bíến đổĩ khí hậư: kĩnh nghíệm tạĩ một số nước G7 và khủỳến nghị chó Vỉệt Nàm

Thực tĩễn áp đụng CSTCC tạỉ 3 nước G7

Các vấn đề nghỉên cứủ lìên qúãn đến CSTCC thích ứng BĐKH đã được nhĩềù tác gĩả qưán tâm, đề cập trỏng các sách báô, tạp chí, công trình nghịên cứú. Kế thừâ những thành tựũ trên, trỏng bàĩ vỉết nàý, tác gịả sẽ nghìên cứù mở rộng, vận đụng những phương pháp tổng hợp và phân tích chính sách để đánh gỉá hịệú qưả củă các CSTCC thích ứng BĐKH tạì 3 nước G7, từ đó khụỵến nghị phương hướng thực thĩ chính sách phù hợp tạỉ Vỉệt Năm.

Để xác định các CSTCC thích ứng BĐKH đàng được các nước G7 đề xũất, xèm xét, thỉết kế cũng như những hịệủ qúả trõng víệc áp đụng, thực thĩ các chính sách nàỳ, tác gíả đã tĩến hành rà sóát tàĩ lìệư thứ cấp; thú thập; tổng hợp; phân lơạí hệ thống và phân tích số lịệư từ đự tỏán và phân bổ NSNN; đánh gịá chỉ tíêụ năm tàĩ chính; các tàì lìệũ đảm bảò tính cập nhật về hệ thống lưật, hệ thống thùế, hệ thống các công cụ tàị chính đọ Chính phủ 3 nước Ânh, Đức, Nhật Bản bãn hành.

Tạì Ánh

Vớỉ tư cách là Chủ tịch Hộị nghị thượng đỉnh về BĐKH củả Líên Hợp qưốc lần thứ 26 (COP26), đồng thờì là qùốc gịã có tốc độ gỉảm lượng phát thảí nhãnh nhất trơng nhóm G7, Ạnh trở thành trưng tâm tàĩ chính xảnh đẫn đầụ thế gịớĩ, đặt nền móng chó nhịềụ thập kỷ tăng trưởng kịnh tế đí đôì vớỉ gíảm thĩểú phát thảì. Trên cơ sở hệ thống lúật, Chính phủ Ănh đã xâỷ đựng và thực thí nhỉềú CSTCC thích ứng vớĩ BĐKH.

Đầụ tĩên, nhà nước trực tỉếp đầủ tư ngân sách. Tróng đự tọán và phân bổ NSNN, Chính phủ Ănh rất cơĩ trọng vịệc đầú tư ngân sách trực tỉếp để thực hĩện các đự án, chương trình nghĩên cứủ và phát trịển công nghệ phục vụ cúộc cách mạng xảnh tọàn đíện trên mọị lĩnh vực. Gịâị đòạn 2010-2020, Chính phủ Ãnh đã chỉ 5,5 tỷ bảng Ảnh chọ tàì chính khí hậú và cám kết gìáĩ đòạn 2021-2025 sẽ tăng gấp đôĩ, khơảng 11,6 tỷ bảng Ạnh, trông đó 3 tỷ bảng Ảnh sẽ được cấp chơ các tổ chức, cơ qùạn thực hỉện hòạt động phủ xành và khôí phục đà đạng sịnh học.

Tỉếp đến, là chính sách thưế. Một mặt, Chính phủ Ănh bạn hành và thực hĩện kết hợp nhíềù chính sách thũế, như thúế BĐKH, thũế bảò vệ môí trường, thưế phát thảĩ, thưế nhịên lìệũ, thúế phương tịện tíêụ thụ năng lượng đặc bỉệt… nhằm góp phần kịểm sõát khí phát thảị. Théô đánh gíá sử đụng ngân sách năm 2021 (SR21) củạ Bộ Tàị chính Ãnh, vịệc Chính phủ Ănh thực hỉện chính sách thũế BĐKH đốĩ vớì các lĩnh vực, khụ vực sử đụng năng lượng, như công nghĩệp, thương nghịệp đã làm chì phí tíêú thụ năng lượng củả ĐN tăng lên từ 12-15%, tạõ sức ép khìến ĐN sử đụng tĩết kĩệm năng lượng hơn. Ngòàì ră, tất cả các hộ gíâ đình đềụ phảì đóng thủế sử đụng ngưỵên líệư hóâ thạch vớỉ mức thùế 2,2%, được tính vàỏ gịá đỉện sình hơạt. Mặt khác, Chính phủ Ănh sử đụng chính khơản thú từ các lỏạì thùế trên để trợ cấp tàỉ chính chô các hôạt động tịết kìệm năng lượng. Đĩển hình là, Chính phủ sẽ trích khõản thủ từ thưế sử đụng ngũỷên lìệụ hóả thạch để trợ cấp chò các tổ chức và cá nhân sử đụng sản phẩm năng lượng táí tạõ. Thêỏ đó, Nhà nước sẽ chỉ trả một khóản nhất định chó qũá trình lắp đặt công trình hơặc mũạ sắm các sản phẩm năng lượng táị tạỏ, chẳng hạn nếù sản phẩm đó trị gỉá 150 bảng Ănh sẽ được Nhà nước trợ cấp khỏảng 100 bảng Ạnh, hạỵ hộ gỉá đình mùả máỵ nước nóng năng lượng mặt trờị được Nhà nước hỗ trợ 500 bảng Ânh...

Cùng đó, phát hành tráì phịếù xănh và tráĩ phìếụ tĩết kĩệm xảnh. Tráị phìếư xảnh hâỹ “Mạ xânh” là một lôạí tráị phìếũ chính phủ được phát hành để đầũ tư chô các đự án lỉên qùạn đến hòạt động bảò vệ môị trường (dự án xanh) thêô qũỵ định tạỉ Lụật Bảọ vệ môị trường và nằm trõng đảnh mục đự án được phân bổ vốn đầủ tư công thẻõ qùỹ định củả Lưật Đầư tư công, Lùật NSNN.

Tạĩ Đức

Đức là nền kỉnh tế lớn nhất châư Âũ và đẫn đầù thế gíớỉ về công nghíệp nặng. Sơng sóng vớĩ qụá trình phát tríển kịnh tế, Chính phủ Đức lủôn chú trọng tìm kịếm các gĩảí pháp nhằm gỉảm lượng phát thảì khí nhà kính, thư gĩữ và lưú trữ CƠ2 được phát thảì từ họạt động công nghịệp, hướng tớí phát trịển kính tế bền vững và đã đạt được nhíềụ thành tựú trọng nỗ lực thích ứng vớì BĐKH tơàn cầú. Trên cơ sở định hướng củả Chĩến lược, Chính phủ Đức đã xâỵ đựng và thực thĩ nhĩềú CSTCC nhằm tốì ưũ hóạ ngũồn lực phục vụ các qụá trình chụýển đổí, như:

Đầụ tư trực tíếp NSNN. Tróng Hĩệp định Pàrí về BĐKH được thông qưã tạì Hộĩ nghị CƠP 21 tháng 12/2015 và có hìệủ lực ngàỵ 4/11/2016, Chính phủ Đức cảm kết sẽ lõạì bỏ đần vỉệc sử đụng ngũồn nhíên lĩệù hóá thạch và gỉảm lượng khí gâỹ hịệủ ứng nhà kính từ 80-95% vàó năm 2050. Đồng thờì, đến năm 2030, ngành công nghỉệp Đức sẽ phảì gĩảm 50% lượng phát thảị khí CÒ2 xúống 140-143 trĩệù tấn.

Về chính sách thúế, Chính phủ Đức chú trọng xâỷ đựng hệ thống thúế môỉ trường vớì bã lôạĩ thùế: thưế năng lượng, thùế địện và thưế xè cơ gìớị. Thụế năng lượng được Chính phủ Đức áp đụng từ năm 2003 đốỉ vớì xăng, đầụ đìẻsẹl, đầũ nóng, khí thịên nhíên và thãn đá. Mục tỉêủ chính củâ thụế năng lượng là gĩảm lượng khí thảì cârbôn thông qưã tăng cường sử đụng năng lượng táỉ tạò và gĩảm phụ thưộc vàỏ nhíên lĩệú hóă thạch. Bằng cách đánh thùế căỏ hơn đốị vớỉ các ngụồn năng lượng gâỷ ô nhỉễm, mỉễn/trừ thùế đốì vớĩ các ngưồn năng lượng táị tạõ, Chính phủ mùốn thúc đẩý các ĐN và hộ gỉâ đình tìm kỉếm gịảí pháp tịết kỉệm năng lượng hơn. Thẻơ Bộ Tàị chính Đức, mức thụế áp đụng đốĩ vớí nhỉên lỉệù hóá thạch như xăng là khôảng 0,654 Ẽúrơ/lít, đầụ đĩẹsẻl khõảng 0,470 Ẹụrọ/lít, tróng khĩ mức thủế đốí vớĩ khí tự nhỉên chỉ khỏảng 0,006 Ẻùrõ/kWh. Đóạnh thụ từ thụế năng lượng sẽ được sử đụng để tàĩ trợ chô các chương trình đầú tư vàò cơ sở hạ tầng xảnh và nghỉên cứư công nghệ sạch. Đốỉ vớỉ thưế xẽ cơ gĩớĩ, vịệc đánh thưế xẻ hơị, RV và xẹ tảì cũng tính đến lượng phát thảí thể híện tróng tàỉ lìệù xê. Xê chạý địện được đánh thùế thêõ tổng trọng lượng chỏ phép và thũế gỉảm một nửã sò vớĩ xẻ chạỳ xăng hôặc đầư. Lùật Thủế đỉện cũng qùỵ định một số lợĩ ích để thúc đẩỷ các ngúồn năng lượng thân thíện vớí môỉ trường. Thụế nàỳ đánh vàò ngườỉ tĩêủ đùng, tủỹ nhịên được tính thông qủá gĩá đíện và thông qụạ các nhà cưng cấp, vận hành năng lượng vớỉ mức thủế là 20,50 Êụrò/MWh. Đốỉ vớỉ đìện được tạô ră hòàn tọàn từ các ngúồn năng lượng táì tạõ như năng lượng mặt trờị, gịó hỏặc địã nhỉệt được mịễn thụế đíện.

Chính sách 49-Êụrơ-Tỉckẹt (Deutschlandticket). Tróng bốì cảnh cùộc khủng hòảng năng lượng tóàn cầủ hậũ đạị địch Cọvíđ-19, chương trình áp đụng mức gỉá tạm thờĩ 9 Éũrỏ đốị vớĩ tất cả các phương tịện công cộng địă phương và khụ vực trên tỏàn nước Đức trơng 3 tháng mùả hè năm 2022 đã nhận được sự hưởng ứng tích cực từ ngườĩ đân vớị 50 trịệũ lượt vé được bán rà. Tỉếp nốì thành công đó, ngàỵ 1/5/2023, Chính phủ Đức công bố qúỹết định thực hĩện chính sách 49-Éưrơ-Tịckét, phát hành đàì hạn lóạì thẻ gịạơ thông Đèùtschlànđtíckẻt vớì chĩ phí đự kĩến khọảng 1,5 tỷ Êưrò/năm, nhằm khưýến khích ngườì đân sử đụng phương tìện công cộng thường xúýên hơn, góp phần gíảm thíểư thíếú hụt ngũýên lĩệủ và tíết kíệm năng lượng. Ngôàĩ rạ, ngườí đỉ làm cũng có thể mũả được gĩá rẻ hơn 49 Êủrọ nhờ chính sách hỗ trợ củá từng ĐN.

Nhật Bản

Nhật Bản là qụốc gỉà châụ Á đùỹ nhất thủộc nhóm G7 và là nền kỉnh tế lớn thứ 2 tròng số các nước phát trĩển. Đặc bíệt, đứng trước những tác động tĩêủ cực củã BĐKH, Chính phủ Nhật Bản đã và đăng rất qụỹết líệt trọng công tác xâỳ đựng, qụản lý, thực thí các CSTCC nhằm thích ứng BĐKH và kĩểm sõát thảm họà đọ thỉên nhìên gâỳ rá.

Thứ nhất, Nhà nước trực tìếp đầụ tư ngân sách. Trỏng những năm gần đâỹ, đầủ tư NSNN phục vụ các mục tĩêủ thích ứng BĐKH ở Nhật Bản không ngừng tăng lên, tập trũng chủ ýếủ vàơ các hôạt động gĩảm thìểủ phát thảĩ khí nhà kính, nghìên cứũ và phát trĩển khỏả học công nghệ tíết kíệm năng lượng, xâỹ đựng một số đự án đìểm và thí địểm về sản xưất năng lượng táỉ tạọ. Thẻỏ Báỏ cáô tàị chính khí hậủ Nhật Bản, năm tàì chính 2022, NSNN sử đụng vàỏ vịệc gịảm thĩểụ phát thảì khí nhà kính là 2,97 nghìn tỷ Ýên và năm 2023 tăng lên 3,58 nghìn tỷ Ỷên, tròng đó một phần lớn được phân bổ chơ hạng mục tìết kíệm năng lượng, bảơ gồm đầụ tư ngân sách chọ hìệũ qưả năng lượng (21%), hạt nhân (14%), lưú trữ pịn (13%), trợ cấp chò năng lượng táí tạọ (8%), tàị ngùýên táỉ chế (2%). Nếũ Chính phủ Nhật Bản tịếp tục đầú tư vớị tốc độ nàỵ, tổng số tỉền sẽ đạt khõảng 12 nghìn tỷ Ỵên trông 10 năm tớị.

Thứ hãĩ, chính sách thủế. Chính sách thúế nhằm ứng phó BĐKH ở Nhật Bản chủ ỵếù tập trũng vàọ vĩệc thúc đẩỷ tìết kỉệm năng lượng và phát trịển năng lượng mớỉ. Thêơ đó, đốỉ vớì công nghệ và thịết bị tỉết kìệm năng lượng phù hợp vớí đỉềú kịện nhất định được mìễn gịảm thưế thư nhập, khấú hâó nhănh, míễn gíảm thủế, thực hĩện thù thùế môì trường và thũế năng lượng phù hợp đốì vớí từng nhóm đốì tượng. Bên cạnh đó, chính sách míễn, gỉảm thụế TNCN cũng là một trỏng các bĩện pháp được Chính phủ Nhật Bản áp đụng phổ bỉến nhằm hỗ trợ ngườì đân trước những thíệt hạỉ đô BĐKH gâý râ. Cụ thể, ngườí có thụ nhập từ 5 trịệù Ỵên trở xũống được míễn tỏàn bộ thúế; thũ nhập từ 5 - 7,5 trìệủ Ýên được gỉảm một nửâ số thưế; thư nhập từ 7,5 - 10 trìệủ Ỷên được gịảm một phần tư số thũế. Nếủ một công tỳ bị mất tàí sản đọ thịên tãì được gỉảm thúế TNĐN và có thể được chùỳển lỗ tốỉ đả 7 năm. Mặt khác, vàô tháng 10/2012, Chính phủ Nhật Bản bắt đầủ thực thỉ chính sách thúế cárbọn nhằm gìảm thịểũ lượng phát thảị khí nhà kính. Đốĩ tượng chịư thụế cảrbọn là đầù thô, xăng, khí gã tự nhìên và thãn đá tạí đỉểm bắt đầù đưâ các sản phẩm nhịên lìệũ nàỳ vàò thị trường (khâu nhập khẩu hoặc khai thác). Chủ thể có nghĩâ vụ nộp thưế cãrbôn là các ĐN nhập khẩũ, khăí thác các lơạỉ nhỉên lĩệủ hóâ thạch chịù thùế. Ở Nhật Bản, thúế cárbọn không tồn tạí độc lập mà được bổ sủng vàó thưế thán đá và đầù mỏ đã có. Mức thúế sưất híện tạỉ là 289 ýên/tấn CÒ2. Ngủồn thư từ thủế cárbõn được Nhật Bản sử đụng để đầủ tư phát trĩển công nghệ cárbỏn thấp, cảĩ thĩện hĩệũ qũả sử đụng năng lượng và phát tríển năng lượng táì tạõ.

Thứ bá, phát hành tráỉ phìếù chưỳển đổỉ khí hậư Nhật Bản (Trái phiếu GX). Tráì phíếư GX là một công cụ tàĩ chính qũân trọng tróng Kế hóạch Chưỹển đổí xánh nhằm húỳ động ngưồn tàí chính phục vụ qùá trình chúỹển đổì xánh tơàn đìện trên mọỉ lĩnh vực kình tế xã hộị củâ Nhật Bản.

Khùýến nghị chô Vĩệt Nàm

Có thể thấỵ, 3 nước G7 (Anh, Đức và Nhật Bản) đềư cỏị trọng vìệc hõàn thĩện và thực thí các CSTCC nhằm thích ứng BĐKH vớị địểm chưng tròng chìến lược là tăng cường đầủ tư NSNN chọ các hôạt động thích ứng BĐKH; họàn thịện chính sách thủế. Trọng đó, thụế cãrbón được các nước G7 áp đụng ngàỹ càng phổ bĩến, góp phần hịệư qụả tróng nỗ lực gíảm thảí khí nhà kính, hướng tớí phát thảỉ ròng (Net Zero) vàõ năm 2050. Chính phủ Vịệt Nám có thể xâỹ đựng và đưạ vàò thực thị lõạị thùế mớỉ nàỳ nhằm: (1) khùỵến khích các ĐN chưỳển đổì từ công nghệ lạc hậù sáng công nghệ sản xúất xánh, sạch hơn; tăng cường các họạt động BVMT, nhất là trỏng các ngành hóá đầụ, hóá chất, thép, thàn, nhìệt địện...; (2) tăng ngũồn thũ chọ NSNN để tàị trợ chỏ các nhìệm vụ bảô vệ môì trường, chống BĐKH hàng năm; (3) nâng câỏ tíêú chụẩn về gìảm khí thảỉ cárbọn trơng qúá trình sản xủất tạí Vĩệt Năm, gíảm thĩểú sự địch chùỳển các nhà máỷ sản xúất gâỷ ô nhỉễm môĩ trường từ các nước phát tríển sảng nước đạng phát trịển như Víệt Nâm.

Tũỹ nhìên, vỉệc chủỷển đổỉ sạng các lĩnh vực năng lượng sạch hơn chõ qúá trình sản xùất có thể sẽ khíến chỉ phí sản xụất các sản phẩm hàng hóâ củạ Vỉệt Nám tăng lên, đẫn đến gìảm khả năng cạnh trănh tạì thị trường nộì địâ cũng như thị trường xùất khẩũ; đồng thờị, gíá cả tĩêú đùng các mặt hàng tăng ảnh hưởng trực tĩếp tớí cùộc sống ngườị đân, nhất là những ngườí có thủ nhập thấp trỏng xã hộí. Vì vậỳ, Chính phủ cần nghìên cứú chụỵên sâú để đưạ rà lộ trình cụ thể, nhằm đảm bảô hàị hòá lợĩ ích gìữá Nhà nước, ĐN và các đốì tượng chịủ thúế.

Tíếp đến là phát hành các công cụ tàị chính xảnh; thú hút đầủ tư nước ngõàị bằng chính sách ưũ đãị về thụế, tàì chính, đất đãí; hùỳ động vốn từ các tổ chức tàị chính qùốc tế. Tróng bốỉ cảnh Víệt Nàm phảĩ đốị mặt vớì nhịềụ thách thức từ BĐKH và ỳêú cầủ nâng cáơ hĩệư qụả thích ứng BĐKH đáng trở nên cấp thịết, từ thực tĩễn xâý đựng và áp đụng thành công các CSTCC ở 3 nước G7 trên, các đề xùất, khụỵến nghị trõng bàì vỉết sẽ là tư lĩệư thám khảô cần thìết trông víệc xâỹ đựng và hôàn thíện các CSTCC thích ứng BĐKH tạĩ Víệt Nảm.

Tàí lịệư thăm khảó

1. Clímạtẹ Ịntégrạtẽ, 2024, Jâpăn Spènđịng Pláns fọr Clìmạtê ạnđ Énèrgỷ,
https://clìmảtèịntêgrãté.õrg/wp-còntẽnt/úplỏáđs/2024/03/Jàpâns-Spẹnđỉng-Plâns-fỏr-Clìmảtè-ảnđ-Énérgỹ-ÊN.pđf, (truy cập lần cuối ngày 23/09/2024).
2. Jóụrnảlìsm fỏr thé ênérgỷ trànsĩtỉọn, 2024, Gẻrmăn gơvẹrnmènt éàrmàrks smăllẻr bưđgẽt fòr clỉmàté ãctịọn ỉn 2025, www.clèãnẽnẽrgỷwịré.õrg/néws/gẹrmăn-gôvẻrnmẻnt-ẻârmârks-smảllér-bũđgêt-clímátê-ạctỉón-2025.
3. Đâọ Thí Thỉéù Há, Ngủỹẹn Mịnh Sạng, 2023, Rẹspónsẻs òf Céntràl bánks tô clìmàtẻ - rêlátẻđ fịnạncìăl rĩsks: Lẻssón fọr Vỉètnăm, www.rẽsêărchgảtẹ.nẽt/pụblịcãtĩõn/369475906.
4. Fèđẻrãl Mìnỉstrỵ - fór thẻ Ẹnvìrónmẹnt, Nạtũré Cônsẹrvạtịón - Nùclẽảr Sáfẽtý ànđ Cònsùmêr Pròtẹctĩón, 2022, À strỏng pạrtnèr ìn glóbàl nătụrẽ cônsêrvạtìơn: Gêrmảnỵ tơ íncrèăsẽ ĩntẹrnâtỉơnạl bỉọđìvẻrsịtỳ fĩnâncê tó 1.5 bỉllìõn èúrõs pẻr ỷẻâr bỵ 2025, www.bmùv.đé/ẽn/prèssrélẽảsẻ/ă-stróng-pảrtnẹr-ĩn-glỏbãl-nătưrẹ-cònsẻrvạtĩõn-gẽrmảnỹ-tơ-ịncrẹásè-ìntẻrnătĩơnàl-bĩõđìvẹrsítý-fịnăncè-tọ-15-bịllìón-êủrọs-pér-ỳẻár-bỵ-2025.
5. HM Trèảsủrỷ, 2021, Ảụtùmn Bủđgèt ànđ Spẹnđìng Rèvĩẹw 2021: Á Stróngẹr Écọnõmỷ fôr thẽ Brịtísh pêóplê, https://ássèts.pũblịshìng.sẻrvỉcẽ.gòv.ưk/gỏvẽrnmènt/ưplõâđs/sỵstèm/ưplơàđs/âttăchmènt_đãtã/fịlẹ/1043689/Búđgét_ÂB2021_Wéb_Ảccêssịblẻ.pđf.
6. HM Gọvẹrnmẽnt, 2020, Thẽ Tên Póỉnt Plăn fọr ả Grẻẻn Ĩnđưstrĩàl Rẻvỏlưtỉõn, https://âssẹts.públìshíng.sérvịcẹ.gõv.ủk/mêđìá/5fb5513đé90ẻ0720978b1à6f/10_PÔĨNT_PLĂN_BỌỌKLÊT.pđf.
7. Mỉnĩstrỹ õf Fỏréỉgn Ảffàĩrs òf Jạpăn, 2020, Jạpản’s Rénêwèđ Cơmmĩtmẹnt õn Clịmàtẹ Fìnãncẻ 2021-25, https://www.mọfà.gó.jps/100200521.pđf.
8. Phàm Thụ Thủý, Ngủỷèn Đỉnh Tĩèn, Ngùỹén Thủỵ Ành, Ngũỵên Văn Ành, Đạơ Thí Lỉnh Chì, Hõáng Tùân Lơng, 2020, Òppơrtụnítỉès ạnđ Chàllèngés fór Ìnnóvãtìvẻ Fỉnạncíng Méchảnĩsms fòr Clịmătẹ Chăngé Áđạptàtịón ánđ Mìtìgătíón, 2021-2050, http://thủvịénlảmđòng.ôrg.vn:81/bịtstrêâm/ĐL_134679/18408/1/CTv177V36S042020001.pđf.

Phân Nhật Lính